فیزیک پزشکی برای دانشجویان رشته پزشکی و دندانپزشکی دکتر محمد‌علی عقابیان

کتاب فیزیک پزشکی برای دانشجویان رشته پزشکی و دندانپزشکی با ویرایش جدید تالیف دکتر محمد‌علی عقابیان، چاپ نشر رویان‌پژوه با هدف آشنایی دانشجویان پزشکی و دندانپزشکی با مباحث گوناگون فیزیک پزشکی شامل نور، جریان‌های پرفرکانس، صوت، اشعه ایکس، پزشکی هسته‌ای، و رادیوبیولوژی و حفاظت تدوین شده‌است. گزینش و گردآوری مطالب و سرفصل موضوعات کتاب در چهارچوب عناوین مصوب موجود شورای عالی برنامه‌ریزی و مطابق با برنامه‌های پیشنهادی این شورا صورت گرفته‌است و به دلیل محدودیت تعداد واحدهای تعیین شده و ساعات تدریس، از طرح مباحث جدیدی ازجمله دستگاه‌های تخصصی تشخیصی مانند: آنژیوگرافی، MRI، ماموگرافی، و نیز دستگاه‌ها و روش‌های رادیوتراپی، لیزر، و تکنیک‌های جدید پزشکی هسته‌ای خودداری شده‌ است.

به عنوان راهکاری موفق در رفع برخی از کاستی‌های برنامه آموزشی موجود، فهرست پیوست به عنوان فهرست سرفصل‌های پیشنهادی دروس نظری پیشنهاد شده است که مواد این سرفصل‌ها نیز مجموعا در کتاب حاضر آورده شده‌است. جهت آشنایی عملی دانشجویان با دستگاه‌ها، بازدید هفتگی یک ساعته در طول ترم از بخش‌های مختلف پیشنهاد می‌گردد.

در این کتاب، پنج مبحث طبق برنامه مصوب شورای عالی برنامه‌ریزی (طبق جدول مقدمه) توسط اساتید باتجربه که چندین سال مسئولیت تدریس و آموزش دانشجویان پزشکی را به عهده داشته‌اند، تهیه شده و سعی گردیده‌است تا حجم و محتوای مطالب دربرگیرنده نیاز عمومی دانشجویان پزشکی باشد و مواد امتحانی علوم پایه پزشکی را در حد ممکن پوشش دهد. برای دانشجویان دندانپزشکی، تأکید بیشتر روی اشعه x، کاربردهای آن و حفاظت پرتوی توصیه می‌گردد.

فصل اول برای آشنایی خواننده با دستگاههای اشعه ایکس و کاربرد آن در پزشکی تهیه شده است و جزئیاتی درارتباط با طیف اشعه ایکس را مطرح می نماید. سپس دانشجویان با اجزاء دستگاه رادیولوژی و تأثیرات آنها بر کمیت و کیفیت اشعه آشنا میی گردند و در ادامه در مورد انواع برهمکنش ها و تفاوت ها و کاربردهای آنها در رادیولوژی تشخیصی، و جذب و اندازه گیری اشعه ایکس بحث می گردد. در قسمت پایانی این فصل، مباحث تشکیل تصویر و کیفیت آن مورد بررسی قرار می گیرد.

فصل دوم مروری دارد بر مطالب بنیادی پزشکی هستهای و خصوصیات هسته عناصر مختلف و فرآیندهای پرتوزا بحث میکند، و در ادامه برهمکنش ذرات و پرتوها را به طور خلاصه بیان می نماید. در این فصل در مورد قانون واپاشی و مباحث مربوط به اکتیویته بحث می گردد و تولید رادیونوکلوئیدها، پرتوداروها و مولکول های نشاندار مورد توجه قرار میگیرد. در آخر دستگاه های نگارهبرداری پزشکی هسته ای و دستگاه PET صرفا در حد آشنایی معرفی می شوند.

فصل سوم به مبحث زیست شناسی پرتوی و حفاظت در برابر اشعه اختصاص یافته که در سه بخش مجزای زیست شناسی پرتوی، مبانی فیزیک رادیوتراپی، و حفاظت در برابر پرتوها ارائه گردیده است. قرار دادن این فصل در جایگاه سوم و بلافاصله بعد از کاربرد پرتوهای یونساز، بدلیل اهمیت شناخت اثرات زیستی پرتوها و نکات حفاظتی در زمان کاربرد آنهاست. در بخش زیست شناسی پرتوی، انواع پرتوهای یونساز با ذکر آثار زیستی آنها معرفی شده است. سپس حساسیت پرتوی سلول و عوامل مؤثر بر حساسیت پرتوی بیان گردیده است، و در آخر به اجمال بر اثرات تابش پرتو بر جنین نگاهی شده است. مبانی فیزیک رادیوتراپی به طور خلاصه مطرح گردیده و در بخش حفاظت پرتو، اصول دوزیمتری و حفاظت و کنترل پرتوگیری معرفی شده است. در آخر حفاظت فردی در پرتوشناسی تشخیصی مورد توجه واقع شده است.

فصل چهارم، به بحث و بررسی امواج فراصوت و برهمکنش های آن با بافت های بدن می پردازد و روش های تولید و آشکارسازی امواج فراصوت را معرفی می کند. سپس دانشجویان را با روش های پژواک پالسی و داپلر به صورت خلاصه آشنا می سازد، و در آخر اثرات بیولوژیک و کاربرد درمانی این امواج را مطرح می نماید.

فصل پنجم، مبانی تصویربرداری تشدید مغناطیسی را بطور ساده توضیح میدهد و مکانیزم ایجاد کنتراستهای استاندارد از قبیل T1 و T2 و دانسیته پروتون PD را بیان می نماید.. هدف از این فصل، یادگیری تمام ظرفیتها و کاربردهای MRI نیست بلکه آشنایی ابتدایی و ایجاد انگیزه برای استفاده از این روش توانمند تشخیصی در حرفه پزشکی، هدفگیری اصلی مولف است.

در فصل ششم، مبانی فیزیک نور و دیدگانی و کاربردهای آنها در پزشکی مطرح شده است. در این فصل ضمن ارائه توضیح مختصری در مورد فیزیک نور، روش های اندازه گیری و پخش نور، کاربرد نور در پزشکی (تشخیص و درمان)، و اثرات بیولوژیک آن مورد بحث واقع شده است. فیزیک چشم، کاربرد عدسی ها در پزشکی، بیماریها و ناهنجاریهای دیدگانی از مباحث دیگر این فصل است که دانشجویان پزشکی را با روشهای فیزیکی و ابزارهای مربوط به تشخیص بیماریهای چشم و عیوب بینایی آشنا می سازد.

در فصل هفتم مباحث ویژه و فناوریهای نوین در حوزه پزشکی مورد بحث قرار گرفته است. این فصل با کاربرد جریانهای پرفرکانس و روشهای دیاترمی و جراحی الکتریکی و اثرات آنها بر بدن شروع میشود و سپس با هدف آشنایی دانشجویان با کاربردهای مختلف رباتیک در پزشکی و لیزر به صورت اجمالی ادامه می یابد.