کتاب ذهن فریبکار شما راهنمای علمی برای مهارتهای تفکر نقاد نوشته پروفسور استیون نوولا ترجمه اکبر سلطانی و مریم آقازاده به بررسی چگونگی عملکرد مغز انسان و نقاط ضعف آن در فرآیند تفکر میپردازد که توسط انتشارات اختران به چاپ رسیده است. این کتاب به بررسی چگونگی تشخیص الگوها و همچنین آسیبپذیریهای مغز در برابر هذیان و باورهای نادرست میپردازد.
این کتاب شامل فصول متعددی است که هر یک به جنبهای از تفکر و شناخت انسان اختصاص دارد. نویسنده با استفاده از مثالهای واقعی و تحقیقات علمی، به خوانندگان نشان میدهد که چگونه میتوانند با استفاده از مهارتهای تفکر نقاد، از فریبهای ذهنی جلوگیری کنند. همچنین، نوولا به بررسی تاریخ علم و تفاوتهای بین علم واقعی و شبهعلم میپردازد و به خوانندگان ابزارهایی برای ارزیابی اطلاعات ارائه میدهد.
کتاب ذهن فریبکار شما مناسب افرادی است که به دنبال درک بهتر از فرآیندهای شناختی و تقویت مهارتهای تفکر نقاد هستند. یکی از دلایل اصلی برای خواندن این کتاب، تسلط و دقت مترجمان در انتقال مفاهیم پیچیده علمی به زبان فارسی است. آقای اکبر سلطانی و خانم مریم آقازاده با استفاده از نثر روان و قابل فهم، توانستهاند محتوای علمی کتاب را به گونهای ارائه دهند که برای عموم خوانندگان قابل درک باشد.
بیشتر چیزهایی که به یاد میآوریم و باور داریم، یا مخدوش است یا کاملاً اشتباه. به نظر میرسد مغز ما پیوسته در حال تولید مشاهدهها، خاطرهها و باورهای گمراهکننده است؛ با وجود این ما همچنان تمایل داریم درستی تجربیات خود را مسلم فرض کنیم. شما در این کتاب با ترفندهای مغز برای گمراه کردن و سوق دادن ما به سمت نتیجهگیریهایی آشنا میشوید که ارتباط چندانی با واقعیت ندارند. همچنین راهبردهایی به شما معرفی میشوند که میتوان از آنها برای مبارزه با فریبهای ذهن بهره برد. در واقع در این کتاب به بررسی «فراشناخت» میپردازد؛ یعنی اندیشیدن دربارهٔ خود تفکر.
در اولین بخش این دوره، شیوهٔ ادراک جهان پیرامون خود را بررسی میکنیم. هر چیزی که فکر میکنیم میبینیم، میشنویم و تجربه میکنیم، نه ثبت مستقیم جهان خارج که برساخته و تفسیری از جهان است. در این دوره، مغالطههای منطقی و سوگیریهای شناختی را بهدقت بررسی میکنیم و با نحوهٔ تأثیرگذاری نامحسوس آنها بر تفکر آشنا میشویم. همچنین با قواعد تجربی و اکتشافی نیز آشنا خواهیم شد؛ میانبرهایی ذهنی که ما به هنگام تفکر از آنها استفاده میکنیم. این میانبرها هرچند در بسیاری موقعیتها کارآمد هستند ولی ممکن است باعث گمراهی ما هم بشوند.
پس از بررسی این موضوع که مغز ما چگونه واقعیت را تحریف میکند، به این مسئله میپردازیم که چگونه میتوان با استفاده از مهارتها و ابزارهای تفکر نقاد با فریبهای ذهن مقابله کرد.
در بخش دوم به تاریخ علم میپردازیم و به اینکه چگونه میتوان تفاوت بین علم خوب، علم بد و شبهعلم را تشخیص داد. در این بخش، نمونههای متعددی از شبهعلم مطرح شده که در آنها تلاشهای متعدد برای رسیدن به اکتشافات جدید به بیراهه رفته است. همچنین اشتباههای بزرگ علمی را بررسی میکنیم و درسهایی را که باید از این اشتباهها فراگرفت.
در بخش پایانی این دوره یاد میگیریم که چگونه تفکر نقاد، دانش علمی و دانش سازوکارهای خودفریبی را در زندگی روزمره بهکار ببندیم. همچنین، با نقش علم و تفکر نقاد در دموکراسی، ضرورت آموزش علم و چگونگی رویکرد شکاکانه به رسانهها آشنا میشویم. این بخش از دوره در واقع راهنمایی برای جلوگیری از فریب خوردن و کلاهبرداری است.
هدف این است که در پایان کتاب به درک جامعی از تفکر نقاد، مؤلفههای آن و همچنین ضرورت فراگیری این تفکر برسیم. اگر به صورتی آگاهانه در روند تفکر دخالت نکنیم ـ چیزی که روانشناسان آن را حالت پیشفرض تفکر انسان مینامند ـ تحت تأثیر بازیهای ادراک و حافظه قرار میگیریم و اسیرِ نیازهای هیجانی و سوگیریهای خود میشویم.
